Europejska Konwencja Praw Człowieka – jak to działa?

Konwencja chroni prawa ponad 700 milionów* ludzi w Europie. Wszystkie 46 krajów członkowskich Rady Europy podpisało Europejską Konwencję Praw Człowieka (EKPC), traktat mający na celu ochronę praw człowieka i podstawowych wolności.

Rządy, parlamenty i sądy w każdym kraju są głównie odpowiedzialne za przestrzeganie praw określonych w konwencji. Jednak Europejski Trybunał Praw Człowieka działa jak bezpiecznik. Osoby fizyczne mogą wnosić skargi dotyczące praw człowieka przeciwko któremukolwiek z 46 państw członkowskich do sądu w Strasburgu po wyczerpaniu wszelkich możliwych środków odwoławczych na szczeblu krajowym. Jeśli Sąd Europejski stwierdzi, że prawa człowieka wnioskodawcy zostały naruszone, dany kraj musi wymierzyć sprawiedliwość tej osobie. Może być również konieczne podjęcie kroków, aby upewnić się, że to samo nadużycie się nie powtórzy. Działania podejmowane przez władze krajowe w odpowiedzi na wyroki Trybunału są nadzorowane przez Komitet Ministrów Rady Europy. Równolegle z tym procesem prawa zawarte w Konwencji Europejskiej są chronione w poszczególnych krajach na wiele różnych sposobów. Zasady Konwencji i orzecznictwo Europejskiego Trybunału są na co dzień uwzględniane w orzeczeniach sądów krajowych, aktach prawnych uchwalanych przez parlamenty i decyzjach podejmowanych przez władze krajowe. Wyroki Trybunału Europejskiego są więc tylko jednym ze sposobów ochrony Praw Człowieka w Europie.

* Po wydaleniu z Rady Europy w dniu 16 marca 2022 r. Federacja Rosyjska przestała być stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w dniu 16 września 2022 r.

Przykłady oddziaływania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:

Prawo do rzetelnego
procesu sądowego

Kiedy osoba jest oskarżona o popełnienie przestępstwa lub jest zaangażowana w inny spór prawny, ma prawo do sprawiedliwego procesu. Oznacza to sprawiedliwe i publiczne rozpatrzenie sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd. Europejski Trybunał Praw Człowieka zwrócił uwagę na tysiące przypadków nierzetelnych procesów – w tym wiele tych, które doprowadziły do uwięzienia niewinnych osób. Ludzie wykorzystali Europejską Konwencję Praw Człowieka, aby uzyskać ponowny proces i mieć pewność, że rządy znowelizują prawo, aby uniknąć podobnych pomyłek sądowych w przyszłości.

Prawo do wolności
i bezpieczeństwa

Czasami ludzie są zatrzymywani przez rządy bez odpowiedniego uzasadnienia. Mogą zostać na przykład oskarżeni o popełnienie przestępstwa bez odpowiednich dowodów lub uwięzieni z powodów politycznych. Zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka mamy prawo do wolności – z wyjątkiem pewnych okoliczności, takich jak skazanie kogoś za przestępstwo lub zagrożenie dla społeczeństwa. Sprawy wnoszone do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka doprowadziły do uwolnienia wielu osób, które nie powinny przebywać w więzieniach – w tym więźniów politycznych i osób niewinnych, które nie popełniły żadnego przestępstwa.

Wolność od niewolnictwa
i handlu ludźmi

Niewolnictwo, praca przymusowa i handel ludźmi dotykają mężczyzn, kobiety i dzieci w całej Europie. Tego rodzaju wykorzystywanie jest zabronione przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Sprawy przed Trybunałem w Strasburgu doprowadziły do znaczących reform w tej dziedzinie – w tym do kryminalizacji niewolnictwa i handlu ludźmi w wielu krajach europejskich.

Prawo do równości
i wolności od dyskryminacji

Europejska Konwencja Praw Człowieka chroni ludzi przed dyskryminacją – w tym dyskryminacją ze względu na pochodzenie etniczne, płeć lub seksualność. Wyroki Trybunału Europejskiego zapewniły sprawiedliwość ofiarom dyskryminacji. Zmusiły również kraje do zmiany swoich praw i praktyk, aby jednakowo chronić wszystkich członków społeczeństwa. Przykłady obejmują dopilnowanie, aby policja badała ataki na mniejszości etniczne, odpowiednią ochronę kobiet przed przemocą domową oraz upewnienie się, że homoseksualizm nie jest przestępstwem w żadnym miejscu w Europie.

Prawo do życia
rodzinnego

Europejska Konwencja Praw Człowieka chroni prawo do poszanowania życia rodzinnego. Obejmuje to prawo rodziców do opieki i kontaktu z dziećmi, oraz prawa dzieci do przebywania z rodzicami. Europejski Trybunał Praw Człowieka pomaga chronić rodziny przed bezprawnym rozdzielaniem – w tym chroni prawa rodziców do odzyskania uprowadzonych dzieci.

Wolność
słowa

Wolność słowa jest kluczowa dla demokracji. Oznacza to, że każdy może brać udział w dyskusjach politycznych, a media mogą pociągać do odpowiedzialności rządzących. Wolne, niezależne i różnorodne media odgrywają ważną rolę „strażnika publicznego”, informując ludzi i rozliczając władzę. Wielu dziennikarzy, mediów i osób prywatnych korzystało z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w walce o wolność słowa.

Wolność od tortur
i złego traktowania

Tortury są zakazane na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Niedopuszczalne jest również nieludzkie lub poniżające traktowanie ludzi. Europejski Trybunał Praw Człowieka zwrócił uwagę na tortury niewinnych cywilów, bezprawne nadużycie siły przez policję i nieludzkie warunki przetrzymywania. Wyroki Trybunału Europejskiego skłoniły państwa do wprowadzenia odpowiednich zasad i systemów odpowiedzialności, które zapobiegają torturom i złemu traktowaniu.

Prawo
do prywatności

Europejska Konwencja Praw Człowieka chroni prawo do poszanowania życia prywatnego, mieszkania i korespondencji. Obejmuje to ochronę prywatności wiadomości, połączeń telefonicznych i e-maili.
Rządy mogą ingerować w te prawa tylko wtedy, gdy jest to wyraźnie dozwolone przez prawo i ma uzasadniony powód – na przykład bezpieczeństwo narodowe lub bezpieczeństwo publiczne. Prawa do prywatności chronią społeczeństwo przed bezprawną i zbędną inwigilacją ze strony władzy.

Prawo
własności

Zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka ludzie mają prawo do posiadania własności, która zgodnie z prawem jest ich własnością. Rządy nie mogą odbierać własności bez uzasadnionych powodów – podobnie jak inni ludzie.
Na przykład, jeśli rząd zabiera komuś ziemię do użytku publicznego, poprzedni właściciel musi otrzymać odpowiednią rekompensatę.
Wyroki Trybunału w Strasburgu pomogły wielu ludziom odzyskać nieruchomości i majątki, które zostały bezprawnie odebrane. Doprowadziły również kraje do stworzenia zasad zapewniających ochronę prawa własności.

Prawo
do życia

Zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka prawo każdego człowieka do życia jest chronione prawem. Oznacza to zakaz bezprawnego zabijania, ale także ochronę ludzi, których życie jest w niebezpieczeństwie. Europejska Konwencja Praw Człowieka została wykorzystana do walki z nadmierną przemocą policji, do zmuszenia władz do prowadzenia odpowiednich dochodzeń w sprawie morderstw oraz do ujawnienia błędów rządów w odpowiedzi na ataki terrorystyczne.

Wolność religii
i przekonań

Europejska Konwencja Praw Człowieka chroni prawo do posiadania przekonań religijnych lub innych wartości. Ludzie reprezentujący wiele różnych wyznań wnieśli sprawy do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wyroki Trybunału w Strasburgu chronią prawo ludzi do praktykowania swojej religii oraz prawo organizacji do działania bez ingerencji rządów.

Wolność
zgromadzeń

Prawo jednostek do gromadzenia się wraz z innymi ludźmi i wyrażania swojego zbiorowego głosu ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowo funkcjonującej demokracji. Europejska Konwencja Praw Człowieka i orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wymagają od rządów wprowadzenia odpowiednich przepisów i procedur, aby umożliwić obywatelom korzystanie z tego prawa. Europejski Trybunał Praw Człowieka pomaga jednostkom i organizacjom w korzystaniu z prawa do protestu na całym kontynencie.

Prawa człowieka
i środowisko

Chociaż Europejska Konwencja Praw Człowieka nie określa konkretnego prawa do zdrowego środowiska, Konwencja jest coraz częściej wykorzystywana przez jednostki i grupy w celu osiągnięcia postępu w wielu kwestiach związanych ze środowiskiem. Zanieczyszczenie środowiska, takie jak szkodliwe emisje przemysłowe, niebezpieczne odpady lub nadmierny hałas, może mieć wpływ na zdrowie i samopoczucie ludzi. Wyroki Trybunału Europejskiego w Strasburgu pomogły wzmocnić ochronę środowiska w kilku krajach.

Wolność od przemocy
wobec kobiet

Przemoc wobec kobiet jest naruszeniem praw człowieka, które jest powszechne we wszystkich państwach członkowskich Rady Europy. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu nakłada na państwa obowiązek przeciwdziałania wszelkim formom przemocy ze względu na płeć, w tym przemocy domowej i seksualnej. Wyroki Europejskiego Trybunału pomogły w promowaniu praw kobiet i ochronie przed dyskryminacją na całym kontynencie. Trybunał również zainspirował prawnie do stworzenia konwencji Rady Europy w sprawie przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, znanej jako Konwencja Stambulska.

Prawa człowieka
i zdrowie

Chociaż w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nie ma określonego prawa odnoszącego się do zdrowia, Trybunał Europejski zajmował się szerokim zakresem kwestii związanych ze zdrowiem. Orzecznictwo Trybunału wymaga od państw ochrony psychicznego i fizycznego dobrostanu ludzi w wielu różnych okolicznościach. Obejmuje to swobodny dostęp obywateli do opieki zdrowotnej, której potrzebują, mając wpływ na otrzymywane leczenie i mogą oni uzyskać sprawiedliwy wyrok, gdy zostały popełnione błędy lekarskie.

Źródło: www.coe.int | Rada Europy