Postępowanie na szczeblu krajowym

Naruszenie praw człowieka może wynikać z ingerencji państwa w prawa gwarantowane przez Konwencję i Protokoły do Konwencji lub z nienależytego wykonania przez państwo swoich obowiązków.
Zasadą jest, że przed wniesieniem skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka należy dać szansę państwu, aby samo naprawiło dokonane naruszenie, określa się to zasadą subsydiarności. Zanim zatem postawi się zarzut naruszenia praw człowieka i wyśle skargę do Trybunału najczęściej trzeba przeprowadzić do końca postępowanie krajowe.

Wyczerpanie środków wewnętrznych

Przed sądami krajowymi należy skorzystać ze środka właściwego do usunięcia dokonanego przez państwo naruszenia praw człowieka. Dobór środka będzie zależał od charakteru naruszenia.
Jeżeli postępowanie krajowe trwa nadmiernie długo należy skorzystać ze skargi na przewlekłość postępowania (skarga na naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, Dz. Ust. 2004 nr 179 poz. 1843 z późn.zm.).
Brak wykorzystania środków krajowych, w sytuacji gdy one istniały, spowoduje zamknięcie drogi do skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Są sytuacje, gdy nie ma skutecznego środka odwoławczego w systemie i to też może być przedmiotem skargi do Trybunału.
Ważne jest, aby przed sądami krajowymi stawiać zarzuty, które później będą przedmiotem skargi do Trybunału, wynika to z zasady subsydiarności.
Nie każda sprawa po zakończeniu postępowania krajowego automatycznie kwalifikuje się na skargę do Strasburga.

Skargę do Strasburga można wnieść po wyczerpaniu środków krajowych. Należy pamiętać, że nie wszystkie środki krajowe są uznawane za skuteczne przez Trybunał np. skarga o wznowienie postępowania czy wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego o wniesienie kasacji/skargi kasacyjnej. Dlatego ważne jest ustalenie, co jest ostatecznym środkiem w postępowaniu, gdyż od doręczenia orzeczenia zaczyna bieg termin do wniesienia skargi do Strasburga.

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Skargę do Strasburga składa się na formularzu, może zrobić to sam skarżący lub udzielić pełnomocnictwa. Skarga musi czynić zadość określonym wymaganiom. Źle wypełniony formularz skargi lub niekompletny podlega odrzuceniu bez wyzwania do poprawienia czy uzupełnienia.

Kryteria dopuszczalności

Wyczerpanie wewnętrznych środków odwoławczych

Czteromiesięczny termin składania wniosków do Trybunału (od ostatecznego orzeczenia sądu krajowego)

Skargi oparte na Europejskiej Konwencji

Skargi przeciwko państwu będącego stroną Konwencji

Każda skarga podlega wstępnej analizie,

czy jest kompletna. Po sprawdzeniu skargi zostaje jej nadany numer. Czas oczekiwania na list rejestracyjny zawierający wskazanie nadanego numeru skargi to około 4 miesiące. Otrzymanie listu rejestracyjnego nie oznacza jeszcze, że Trybunał będzie rozpoznawał skargę. Rozpoznanie skargi zaczyna się dopiero wówczas, gdy skarga jest zakomunikowana.

Decyzje o niedopuszczalności skarg.

Aż 80% skarg wnoszonych do Trybunału jest uznawanych za niedopuszczalne. Orzeczenie o niedopuszczalności skargi może Trybunał wydać na każdym etapie postępowanie. W większości przypadku o niedopuszczalności skargi orzeka jeden sędzia, decyzja jest bardzo krótko uzasadniona.

Komunikacja sprawy

Dopiero komunikacja sprawy rządowi oznacza, że Trybunał rozpoznaje sprawę. Komunikacja sprawy jest publiczna. Od tego momentu postępowanie toczy się wyłącznie w języku angielskim lub francuskim. Na tym etapie skarżący musi mieć pełnomocnika. Skarżący może wystąpić także o dofinansowanie wynagrodzenia wyznaczonego pełnomocnika, jeżeli nie ma na pokrycie kosztów pomocy prawnej. Na etapie komunikacji sprawy, organizacje pozarządowe mogą składać swoje opinie do sprawy.

Decyzja o niedopuszczalności
=  zakończenie sprawy

Badanie dopuszczalności i strony merytorycznej skargi

Decyzja o dopuszczalności

Orzeczenie stwierdzające naruszenie

Orzeczenie nie stwierdzające naruszenia

Rozprawa

Procedura przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka jest pisemna. Rozprawy są wyznaczane bardzo rzadko i dotyczą spraw precedensowych.

Wyrok ETPCZ

Jeżeli skarga jest dopuszczalna Trybunał wyda wyrok, w którym jeżeli stwierdzi że doszło do naruszenia praw człowieka skarżącego, wskaże na czym ono poległo. Trybunał na wniosek skarżącego może mu przyznać odszkodowanie, zadośćuczynienie oraz zwrot kosztów postępowania na podstawie rachunków i faktur.

Wniosek do Wielkiej Izby

Zarówno skarżący jak i rząd mogą odwołać się do Wielkiej Izby. Odwołanie jednak nie jest przyjmowane automatyczne. Panel 5 sędziów decyduje czy przekazać odwołanie do Wielkiej Izby.

Oddalenie wniosku
= zakończenie sprawy

Wniosek przyjęty = przedłożenie wniosku do Wielkiej Izby Trybunatu

Ostateczne orzeczenie Trybunału stwierdzające naruszenie

Oddalenie wniosku
= zakończenie sprawy

Wykonanie orzeczenia

Przekazanie akt sprawy do Komitetu Ministrów Rady Europy

Po wydanym wyroku, w którym Trybunał orzekł o naruszeniu praw człowieka, sprawa przekazywana jest do egzekucji do Komitetu Ministrów Rady Europy. Komitet sprawuje nadzór nad wykonaniem wyroku przez państwo poprzez zapłatę zasądzonych kwot oraz wdrożenie środków naprawczych. Celem egzekucji oprócz wypłaty skarżącemu jest taka zmiana przepisów lub praktyki krajowej, aby więcej nie doszło do takiego samego naruszenia praw człowieka.

Wypłata odszkodowania
(słuszne zadośćuczynienie)

Przyjęcie ogólnych środków
(nowelizacja przepisów … )

Przyjęcie poszczególnych środków (restytucja, wznowienie postępowania … )

Należyte wykonanie

Nienależyte wykonanie

Rezolucja końcowa = zakończenie sprawy

Dodaj komentarz