W sprawach z zakresu prawa rodzinnego, często pada pytanie, czy sprawy takie jak np. o kontakty czy wykonanie orzeczenia o władzy rodzicielskiej, miejscu ustalenia zamieszkania dziecka mogą być przedmiotem skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zagadnienia te, dotyczące opieki, władzy rodzicielskiej i kontaktów z małoletnimi mogą rodzić problemy z zakresu stosowania Artykułu 8 Konwencji czyli poszanowania prawa do życia rodzinnego i prywatnego. Będzie to dotyczyło sposobu w jaki organy państwowe zapewniają jednostce wykonywanie prawa w zakresie tzw. sfery życia rodzinnego.
Zasadniczym celem Artykułu 8 Konwencji jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem władz publicznych. Dodatkowo zawarte są w nim pozytywne zobowiązania do skutecznego „poszanowania” życia rodzinnego. W obu obszarach należy mieć na względzie zachowanie właściwej równowagi pomiędzy konkurencyjnym interesem jednostki a interesem ogółu;
Rolą Trybunału nie jest dyktowanie sądom krajowym co winny w danej sytuacji uczynić, jest zaś kontrola czy to co uczyniły było zgodne ze standardem Konwencji.
Tam gdzie istnieje więź rodzinna z dzieckiem, państwo musi działać w taki sposób by umożliwić rozwój tej więzi oraz zapewnić rozwiązania pozwalające na integrację dziecka z rodzicem. Trybunał wielokrotnie podkreślał, iż art. 8 chroni prawo rodziców do utrzymywania więzi z dzieckiem, a także nakłada na państwo obowiązek podjęcia odpowiednich kroków by zagwarantować utrzymanie tej więzi. Dotyczy to nie tylko sytuacji, gdy dziecko zostało przymusowo umieszczone w instytucji społecznej ale także, gdy istnieje spór między rodzicami i/lub innymi członkami rodziny dziecka.
Trybunał wielokrotnie stwierdzał w orzecznictwie, że Artykułu 8 Konwencji zawiera prawo rodzica do podjęcia środków prawnych mających na celu umożliwienie mu kontaktu z dzieckiem oraz nakłada na władze państwowe obowiązek realizacji takich środków. Odnosi się to nie tylko do spraw związanych z obowiązkowym wzięciem dzieci pod opiekę przez państwo oraz realizacją działań opiekuńczych (np. wyrok w sprawie Olsson przeciwko Szwecji (nr 2) z dnia 27 listopada 1992 roku, Seria A nr 250, str. 35-36, § 90), lecz także do spraw, w których spór dotyczący kontaktów z dzieckiem i miejscem jego pobytu powstaje pomiędzy rodzicami lub innymi członkami rodziny (np.: Hokkanen przeciwko Finlandii, wyrok z dnia 23 września 1994 roku, Seria A nr 299, str. 20, § 55 oraz Zawadka przeciwko Polsce, nr 48542/99, § 55, 23 czerwca 2005 roku).
Zobowiązanie władz krajowych do podjęcia działań zmierzających do ułatwienia kontaktów osobistych z dzieckiem rodzicowi, któremu po rozwodzie nie przyznano opieki z dzieckiem, nie jest jednak absolutne. Istotą jest to, czy władze krajowe w celu doprowadzenia do skutecznego wykonania decyzji, podjęły wszelkie niezbędne środki, jakich można rozsądnie oczekiwać, w kontekście szczególnych okoliczności faktycznych każdej sprawy (też wyrok Hokkanen przeciko Finlandii, wyrok z dnia 23 września 1994 roku , Serie A nr. 299-A, § 53; Ignaccolo-Zenide, op. cit, §96; Nuutinen, op. cit, §128; oraz Sylvester przeciwko Austrii, numery 36812/97 i 40104/98, § 59, z dnia 24 kwietnia 2003 roku ).
W postępowaniach dotyczących dzieci ważnym czynnikiem jest czas, który ma szczególne znaczenie, gdyż zawsze zachodzi niebezpieczeństwo, że wszelkie opóźnienia proceduralne zaowocują de facto rozstrzygnięciem sprawy przed sądem, a proces decyzyjny zapewnia niezbędną ochronę interesu rodzicielskiego (np. wyrok: W. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, wyrok z dnia 8 lipca 1987 roku, Seria A nr 121, str. 28-29, §§ 62-64). Bierność lub nieudolność władz może prowadzić do naruszenia art. 8, zwłaszcza gdy upływ czasu powoduje nieodwracalne skutki.
Należy jednak pamiętać, iż na władzach ciąży obowiązek starannego działania a nie rezultatu, bo przecież ingerują w stosunki między osobami prywatnymi. Utrzymanie kontaktu z dzieckiem wymaga działania zainteresowanego rodzica. Po drugie, konieczne jest uwzględnienie zmieniającej się sytuacji, przy ciągłym jednak sprawdzaniu czy podejmowane decyzje były zgodne z interesem dziecka. Po trzecie, branie pod uwagę opinii dziecka, szczególnie ze wzrostem jego dojrzałości trzeba brać pod uwagę, jego zdanie, gdyż stosowanie metod przymusowych może rodzić negatywne skutki o nieodwracalnym charakterze.
Przykłady polskich sprawy z zakresu prawa rodzinnego:
Zawadka przeciwko Polsce skarga nr 48542/99, wyrok z 23 czerwca 2005
H.N przeciwko Polsce skarga nr 77710/01, wyrok z 13 września 2005
Stochlak przeciwko Polsce skarga nr 38273/02, wyrok 22 września 2009
Dąbrowska przeciwko Polsce skarga 34568/08, wyrok z 2 lutego 2010
Z przeciwko Polsce skarga 34694/06, wyrok z 20 kwietnia 2010
Obecnie przez Trybunał została zakomunikowana sprawa dotycząca rodzicielskiego porwania skarga nr 28481/12. Wszystkie sprawy dostępne na www.echr.coe w wyszukarce HUDOC.
Monika Gąsiorowska